अवलोकन:
- थ्रिप्स के हो?
- थ्रिप्सका विभिन्न प्रकारहरु के के हुन्?
- थ्रिप्सको असर के हुन्छ ?
- मलाई थ्रिप्सको समस्या छ भने कसरी थाहा पाउने?
- म कसरी थ्रिप्सबाट छुटकारा पाउन सक्छु?
- सारांश
थ्रिप्स पखेटा भएका साना कीराहरू हुन्। थ्रिप्सका ६,००० भन्दा बढी अभिलेख भएका प्रजातिहरू छन्। एक प्रकारको कीरा हो जसले प्याज, टमाटर, स्ट्रबेरी र अंगूरलगायत विभिन्न बालीहरूमा महत्त्वपूर्ण क्षति पुर्याउँछन्, केही कीराहरु यस्जता हुन्बछन जसले कृषिलाई फाइदा पुर्याउँछन् किनभने तिनीहरूले अन्य शत्रु कीराहरु खान्छन्। क्यानडामा, थ्रीप्स कृषि र वन वालीमा एक महत्त्वपूर्ण कीरा हो। तिनीहरू लामो दूरीमा छिट्टै फैलिन सक्छन्, बिरुवामा लाग्ने रोगहरू ओसार पसार गर्छन, र प्रति वर्ष आठ पुस्ताहरू उत्पादन गर्न सक्छन्। यसको मतलब तिनीहरूको संख्या चाँडै बढ्न सक्छ र थ्रिप्सलाई नियन्त्रण गर्न गाह्रो बनाउँछ। सौभाग्यवश, खतरनाक रसायनहरू बिना नै यो सामान्य कीराको व्यवस्थापनका लागि धेरै जैविक नियन्त्रण विधिहरू उपलव्ध छन्।
यस लेखले थ्रिप्स प्रजातिहरूको सिंहावलोकन, थ्रिप्सबाट हुने बिरुवाको क्षति, र तिनीहरूलाई नियन्त्रण गर्ने रणनीतिहरू प्रदान गर्नेछ।
थ्रिप्स के हो?
थ्रिप्सको लम्बाइ ०.५ र १३ मिमी बीचको हुन्छ। तिनीहरूको व्यापक विश्वव्यापी वितरण छ, र ६३०० थ्रिप्स प्रजातिहरू मध्ये धेरैलाई आक्रमणकारी मानिन्छ। थ्रिप्सले बिरुवाको बाहिरी तहलाई तोडेर र बिरुवा भित्रको रस चुसेर बिरुवालाई नोक्सान पुर्याउँछ। थ्रिप्सका प्रजातिहरूको स्वरुपमा अत्यन्तै फरकपना देखिन्छ जस्तै विभिन्न प्रकारका रंगहरु जुन प्रजाति र जीवन चक्र चरणमा निर्भर हुन्छ । लार्भा सामान्यतया पारदर्शी र वयस्कहरू भन्दा साना हुन्छन्। धेरै वयस्क थ्रिप्सका लामो, पातलो पखेटाहरू किनारमा साना रौंहरू भएका हुन्छन्। थ्रिप्सका अण्डाहरू सामान्यतया लामो हुन्छन् र मृगौला आकारको देखिन सक्छन्। उष्ण क्षेत्रमा बस्ने थ्रिप प्रजातिहरू प्राय: समशीतोष्ण हावापानीमा भएकाहरू भन्दा ठूला हुन्छन्।
थ्रिप्स' जीवन चक्र र संभोग रणनीतिहरू प्रजातिहरू अनुसार भिन्न हुन्छन्थ्रिप्सको प्रति वर्ष आठ पुस्तासम्म हुन सक्छ जुन प्रजाति र हावापानीमा निर्भर हुन्छ । पोथी थ्रिप्सले आश्रयदाता बिरुवाको पातहरूमा अण्डा दिन्छन् र लार्भाले अण्डाबाट निस्केपछि खान थाल्छ। लार्भा वयस्कहरूमा विकसित हुनु अघि चार चरणहरू (दुई खाने र दुई नखाने चरण) मार्फत बढ्छ। न्यानो मौसममा, वयस्क हुने प्रक्रिया छिटो हुन्छ। थ्रिप्स मौसम र प्रजातिको आधारमा जाडोमा बाँच्न सक्छ, तर तिनीहरूको संख्या सामान्यतया यो मौसममा कम हुन्छ।
थ्रिप्सका विभिन्न प्रकारहरु के के हुन्?
बाली बिरुवामा प्रभाव पार्ने थ्रिप्सहरु हजारौं प्रजातीका हुन्छन। धेरै हानिरहित छन्, तर केही प्रजातिहरू महत्त्वपूर्ण कीटहरूको रूपमा देखा परेका छन् जसले बाली उत्पादनलाई हानि पुर्याउँछ, धेरै आर्थिक रूपमा महत्त्वपूर्ण उद्योगहरूलाई असर गर्छ। सबै थ्रिप्स प्रजातिहरू वर्गीकरण कीट वर्ग Thysanoptera अन्तर्गत पर्दछन।
हरितगृह थ्रिप्स (Heliothrips hemorrhoidalis)
यी एउटा सानो, कालो रङको प्रजाति हुन् जुन हरितगृहमा लाग्ने सामान्य कीराहरू हुन्। हरितगृह थ्रिप्सको आश्रयदाता बिरुवाहरूमा खुर्सानी र सुन्तलाजात बिरुवाहरू समावेश छन्। प्रजातिहरू उष्णकटिबंधीय क्षेत्रहरूबाट उत्पन्न भए तापनि अहिले विश्वव्यापी रूपमा फैलिएको छ र धेरै प्रकारका बोटबिरुवाहरूको लागि महत्त्वपूर्ण कीरा मानिन्छ।
पश्चिमी फुल थ्रिप्स (Frankliniella occidentalis)
यस प्रजातिका वयस्कहरू सामान्यतया पहेंलो वा हल्का खैरो र १-१.५ मि. मी. लामो हुन्छन्। यो प्रजाति उत्तर अमेरिकामा उत्पत्ति भएको थियो तर अहिले विश्वव्यापी फैलिएको छ। यी थ्रिप्स महत्त्वपूर्ण कीराहरू हुन् किनभने तिनीहरूले विभिन्न प्रकारका बालीहरू खान्छन र बिरुवाहरूमा हानिकारक रोगहरू सार्ने काम गर्दछन। पश्चिमी फूल थ्रिप्सले क्षति पुर्याउने बालीहरूमा सामान्यतया टमाटर, काली मिर्च, स्ट्रबेरी र अंगूर हुन।
प्याज थ्रिप्स (Thrips tabaci)
प्याज थ्रिप्स पनि पहेँलो वा हल्का खैरो रंगको हुन्छ तर यूरेशियामा उत्पन्न भएको हो। नामले सुझाव दिए जस्तै, तिनीहरूले प्याज बालीलाई असर गर्छ, तर तिनीहरूले लसुन, गाजर र बन्दकोबी जस्ता बिरुवाहरूलाई पनि क्षति पुर्याउँछन्। यिनीहरूले रोगहरू पनि सार्छन् र व्यापक विश्वव्यापी फैलावट छ।
थ्रिप्सको असर के हुन्छ ?
थ्रिप्स प्रजातिहरूले बिरुवाको भित्री तरल पदार्थहरू चुस्न बाहिरी कडा तहलाई छेड्छन । थ्रिप्सले फल, पातहरू र अंकुरहरूमा खाना खान सक्छ जुन यिनीहरुको प्रजाति र आश्रयदाता बिरुवामा निर्भर गर्दछ । थ्रिप्सले विशेष गरी ठूला प्रकोपहरूको साथ वृद्धिमा अवरोध र उत्पादनमा कमी ल्याउन सक्छ। तिनीहरूले धेरै ठूला रूख प्रजातिहरूलाई पनि आक्रमण गर्न सक्छन्, जुन सामान्यतया फलफूल र तरकारीहरू भन्दा बढी लचिलो हुन्छन्।
थ्रिप्सले बिरुवामा भाइरस पनि फैलाउँछ। सामान्य भाइरसहरूमा इम्पेटेन्स नेक्रोटिक स्पट भाइरस र टमाटो-स्पोटेड विल्ट भाइरस समावेश हुन्छन्। ओन्टारियोमा, टमाटर-स्पॉटेड विल्ट भाइरसले टमाटर र काली मिर्च बालीहरूलाई महत्त्वपूर्ण असर गर्छ। थ्रीप्सको यात्रा गर्ने क्षमता र विभिन्न क्षेत्रहरूमा संक्रमणको कारणले गर्दा यो भाइरसको व्यवस्थापनमा विशेष चुनौती खडा हुन्छ।
मलाई थ्रिप्सको समस्या छ भने कसरी थाहा पाउने?
थ्रिप्स बालीको क्षति सजिलै देख्न सकिन्छ, यद्यपि सटीक लक्षणहरू थ्रिप्स प्रजाति र होस्ट बिरुवाका प्रकारहरू बीच भिन्न हुन्छन्। प्रजातिको आधारमा, क्षतिले पात ओइलाउने, खैरो र सेतो दागहरू, वा चाँदीको वा पत्र जस्तो देखिन्छ। थ्रिप्सले पातको सतहमा कालो थोपा पनि छोड्छ, जसलाई कहिलेकाहीँ बिष्ट पनि भनिन्छ। थ्रिप्स नाङ्गो आँखामा सजिलै देख्न नसकिने गरी सानो हुन्छ। यद्यपि, तिनीहरू सजिलै हाते लेन्सको प्रयोग गरेर देख्न सकिन्छ।
थ्रिप्सको ठूलो संख्याले उपजको उल्लेखनीय हानि र अत्याधिक व्यापक पातको क्षति निम्त्याउँछ। थ्रिप्सको थोपा चाँडै बढ्छ, र नाङ्गो आँखामा थ्रिप्स बढी स्पष्ट हुनेछ। सामान्य थ्रिप्स-सम्बन्धित भाइरसहरूको लक्षणहरू जस्तै पातहरूमा खैरो रिंगहरू (टमाटो-स्पॉटेड विल्ट भाइरस) पनि बढी देखिन सक्छ। थ्रिप्सले धेरै क्षति पुर्याउँदा केही ढुसीजन्य रोगको संक्रमण हुने सम्भावना बढी हुन्छ।
म कसरी थ्रिप्सबाट छुटकारा पाउन सक्छु?
सौभाग्यवश, थ्रिप्सबाट छुटकारा पाउन धेरै रणनीतिहरू छन्। जैविक नियन्त्रण संयन्त्रहरूले वातावरणलाई हानि नगरी वा लाभकारी जीवहरूको संख्या नघटाई यी कीराहरूको व्यवस्थापन गर्न उत्तम विकल्प प्रदान गर्दछ।
थ्रिप्सको लागि निगरानी
यदि अघिल्लो सिजनहरूमा थ्रिप्सको समस्या बढ्दो भएको थियो वा तपाइँलाई यस बर्ष समेत प्रकोप आउँदै छ भन्ने शंका छ भने, तपाइँका बालीहरू निगरानी गर्ने प्रभावकारी तरिकाहरू छन्।
- बिस्तारै हाँगाहरूलाई कागजको सेतो पानामा कीराहरु झर्नेगरी हल्लाउँदा थ्रिप्स समस्याको केही हदसम्म पहिचान गर्ने राम्रो तरिका हो।
- अर्को विकल्प बिरुवा नजिकै चम्किलो रङको टाँसिने पासो प्रयोग गर्नु हो।
खेतिपाती गर्ने तरिकाद्धारा नियन्त्रण विकल्प
कृषिमा, खेतिपाती गर्ने तरिकाद्धारा नियन्त्रण भन्नाले बालीको वातावरणलाई कम उपयुक्त बनाएर अनावश्यक कीटहरूलाई कम गर्ने वा हटाउने अभ्यासहरू लागू गर्नु हो। केही विचारहरू समावेश छन्:
- धेरै झारपात भएका क्षेत्रहरूबाट टाढा कमजोर बालीहरू रोप्दा थ्रीपहरूलाई विभिन्न आश्रयदाता बिरुवाहरू बीचको स्थानान्तरणबाट रोक्न मद्दत गर्न सक्छ।
- यदि तपाईंले संक्रमित बिरुवा वा बिरुवाको भाग देख्नुभयो भने, तपाईंले यसलाई काट्न सक्नुहुन्छ र यसलाई अन्य बिरुवाहरूसँग सम्पर्कमा नल्याई नष्ट गर्न सक्नुहुन्छ।
- धेरै थ्रिप्सहरू झरेको बिरुवाको अवशेषमा जाडोमा बाँच्छन्, त्यसैले बिरुवाको भग्नावशेष हटाउने र पुरानो बिरुवाका भागहरू काट्दा, जस्तै फूलहरू, जसले थ्रिप्सलाई आश्रय दिईराख्न सक्छ, तिनीहरूको संख्या घटाउन मद्दत गर्न सक्छ।
जैविक नियन्त्रण
जैविक नियन्त्रण विधिहरूप्रकृतिबाट व्युत्पन्न सुरक्षित विधिहरू प्रयोग गर्नुहोस्। थ्रिप्स जैविक नियन्त्रणका लागि धेरै रणनीतिहरूले वातावरण वा पर्यावरणलाई हानी नगरी प्रभावकारी कीरा नियन्त्रण प्रदान गर्दछ।
शिकारी कीराहरु
शिकारी कीराहरु यो एक प्रकारको जैविक नियन्त्रण उत्पादन हो जुन सामान्यतया थ्रिप्स विरुद्ध प्रयोग गरिन्छ। तिनीहरू साना जनावरहरू हुन् जुन किराहरूको संख्या कम गर्न बाली खेतमा छोड्न सकिन्छ। जालीदार खपटे थ्रिप्ससँग लड्न र तिनीहरूलाई सीधै शिकार गराएर प्रयोग गरिन्छ। शिकारी सुलसुले, जस्तै Amblyseius swirskii, प्रयोगको सहजताका कारण थ्रिप्स विरुद्ध लड्न एक सामान्य र व्यावहारिक जैविक नियन्त्रण उत्पादन हो। साथै, नेमाटोडहरू थ्रिप्सको प्युपा (प्रारम्भिक थ्रिप विकास चरण) मा रोग लगाएर मार्न बालीको पातहरूमा प्रयोग गर्न सकिने साना जुका जस्ता कीरा हुन्।
थ्रिप्सका पनि धेरै प्राकृतिक शत्रुहरू छन् जुन वातावरणमा पहिले नै उपस्थित छन्। यी शिकारीहरूमा हरियो जालीदार खपटेहरू र मसिना शिकारी पतेरोहरू समावेश गर्दछ, र तपाईंले तिनीहरूलाई बिरुवाहरूको विविध पर्यावरण प्रदान गरेर र रासायनिक कीटनाशकहरू प्रयोग नगरी प्रोत्साहन गर्न सक्नुहुन्छ।
प्राकृतिक पदार्थ
प्राकृतिक पदार्थ जैविक विषादीहरू हुन् जसले धेरै शत्रुजीवहरुको लागि सुरक्षित र प्राकृतिक समाधान प्रदान गर्दछ। नीमको बिरुवाबाट निकालिएको नीमको तेललाई थ्रिप्स र लार्भाको बृद्धि र थ्रीप्सको प्रजनन चक्रमा बाधकको रूपमा प्रयोग गरिन्छ। यसले कत्ले कीराहरूबाट छुटकारा पाउन पनि मद्दत गर्न सक्छ। खनिज तेल यो थ्रिप्सको निस्सासन र सुकाउने (सुकाउन) को लागि पनि प्रयोग गरिन्छ।
सुक्ष्मजीवाणुहरु
सुक्ष्मजीवाणुहरु जैविक विषादीहरूको अर्को समूह हो तर ब्याक्टेरिया, ढुसी र भाइरस जस्ता सूक्ष्म जीवहरू मिलेर बनेका छन्। बउवेरिया बसियाना एक प्रकारको फंगस हो जुन प्राकृतिक रूपमा धेरै माटोहरूमा हुन्छ। यो थ्रिप्सको लागि रोगजनक हो र विषाक्त पदार्थहरू उत्पादन गरेर मार्छ। अर्को फंगस भनिन्छ मेटारीजियम एनिसोप्लाई ले पनि उस्तै प्रकारले थ्रिप्स नियन्त्रण गर्न सक्छ बउवेरिया बसियाना। यी दुबै विकल्पहरूले थ्रिप्स प्रकोपको लागि वातावरणमैत्री समाधान प्रदान गर्दछ।
अन्य विधिहरू
प्रतिबिम्बित छापोले थ्रीप्सको नयाँ होस्ट बिरुवाहरू फेला पार्ने क्षमतालाई बाधा पुर्याउन सक्छ। यसलाई एकीकृत शत्रुजीव व्यवस्थापन रणनीतिहरूको भागको रूपमा अन्य विधिहरूसँग प्रयोग गर्न सकिन्छ।
रासायनिक विषादीहरू
प्रकृतिमा आधारित कीट व्यवस्थापन ज्ञान कार्यान्वयनमा विश्व नेताको रूपमा, CABI ले प्रोत्साहन गर्दछ एकीकृत कीट व्यवस्थापन (IPM) स्वस्थ बाली उत्पादन गर्न रुचाइएको, पारिस्थितिकी-आधारित दृष्टिकोणको रूपमा। यो दृष्टिकोणले रासायनिक कीटनाशकको प्रयोगलाई आवश्यकता अनुसार मात्र गर्न अनुमति दिन्छ, र मानिसहरू र वातावरणलाई तिनीहरूको सम्पर्कमा सीमित गर्ने उपायहरूको पालना गर्दा (एफएओ हेर्नुहोस्, कीटनाशक व्यवस्थापनमा अन्तर्राष्ट्रिय आचार संहिता).
रासायनिक कीटनाशकहरूको प्रयोगको बारेमा विचार गर्नु अघि, किसानहरूले सबै उपलब्ध गैर-रासायनिक नियन्त्रण समाधानहरूको अन्वेषण गर्नुपर्छ। यसमा पहिले उल्लेख गरिए अनुसार सांस्कृतिक अभ्यासहरू र परामर्श समावेश छन् CABI BioProtection Portal उपयुक्त जैविक नियन्त्रण उत्पादनहरू पहिचान र लागू गर्न।
यदि रासायनिक कीटनाशकहरू प्रयोगको लागि विचार गरिन्छ भने, कृषकहरूले कम जोखिममा रहेका रासायनिक कीटनाशकहरू छनौट गर्न खोज्नुपर्छ जुन, IPM रणनीतिको एक भागको रूपमा प्रयोग गर्दा, मानव स्वास्थ्य र वातावरणमा हानिकारक प्रभावहरूलाई कम गर्दै कीट समस्याहरू व्यवस्थापन गर्न मद्दत गर्दछ। कृषि सल्लाहकार सेवा प्रदायकहरूले स्थानीय रूपमा उपलब्ध र IPM रणनीति भित्र मिल्दो कम जोखिममा रहेका रासायनिक कीटनाशकहरूको बारेमा जानकारी प्रदान गर्न सक्छन्। यी विशेषज्ञहरूले आवश्यक व्यक्तिगत सुरक्षा उपकरणहरूमा पनि सल्लाह दिन सक्छन्।
सारांश
थ्रीप्सले क्यानडा लगायत कृषि क्षेत्रका लागि महत्त्वपूर्ण चुनौती प्रस्तुत गरेको छ। तिनीहरूले विभिन्न प्रकारका बालीहरूलाई क्षति पुर्याउँछन् र बिरुवामा रोगहरू फैलाउँछन्। प्रभावकारी व्यवस्थापनका लागि प्रारम्भिक पहिचान, सङ्क्रमण कम गर्न खेतिपातीको अभ्यास र वातावरणमैत्री जैविक नियन्त्रण आवश्यक हुन्छ। सिकारी, लाभकारी नेमाटोडहरू छोडेर र नीमको तेल र लाभकारी ढुसीजस्ता जैविक कीटनाशकहरू प्रयोग गर्दा थ्रिप्सको क्षति कम गर्न सकिन्छ। रासायनिक विषादीहरू प्रयोग गर्न सकिन्छ तर तिनीहरूका कारण पारिस्थितिक र स्वास्थ्य जोखिमहरू आउँछन्। कृषकहरूले थ्रिप्सका विशिष्ट प्रजातिहरू र तिनको व्यवस्थापन विधीहरुले पार्ने प्रभावहरूको वारेमा बुझेर मात्र स्वस्थ र उत्पादनशील बाली कायम राख्न उपयुक्त उपचार विधीहरु लागू गर्न सक्छन्।
अवलोकन गर्नुहोस CABI BioProtection Portal तपाईंको शत्रुजीव सम्बन्धी समस्याको समाधानको लागि, वा हाम्रा केही अन्य निर्देशिकाहरू हेर्नुहोस्, जस्तै कसरी स्पाइडर माइट्सबाट छुटकारा पाउने र कसरी शिकारी माइट प्रयोग गर्ने Amblyseius swirskii थ्रिप्सको व्यवस्थापन गर्न।
